1 كارشناس ارشد قارچ شناسي پزشكي، دانشكده پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي کردستان
2 كارشناسي ارشد میکروب شناسي پزشكي، دانشكده پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي مازندران
3 آزمایشگاه پاستور سنندج

مقدمه:
اسهال‌های عفونی ناشی از باکتری‌های انتروپاتوژنیک همچون اشریشیاکلی، شیگلا، سالمونلا، کمپیلوباکتر و کلستریدیوم دفیسیل از بیماری‌های شایع در جهان بوده و سالانه میلیون‌ها نفر در اثر این بیماری‌ها جان خود را از دست می‌دهند. از مهم‌ترین عوارض این اسهال‌ها کم شدن آب بدن، از دست رفتن مواد معدنی ضروری و کاهش وزن است. پروبيوتيك‌ها، ميكروارگانيسم‌هاي زنده و مشخصی هستند كه با اثر بر روي فلور ميكروبي بدن باعث اعمال اثرات مفيد بر سلامتي ميزبان مي‌شوند و با ممانعت از جایگزینی باکتری‌های مهاجم در دیواره روده، تولید مواد آنتی‌میکروب و تغییر اسیدیته محیط روده به واسطه تولید اسیدچرب‌های فرار کوتاه‌ زنجیر، احتمال وقوع عفونت‌ها را به حداقل می‌رسانند. واژه پروبيوتيك به معني براي زندگي، از زبان يوناني مشتق شده است. اولين مطالعات باليني بر روي پروبيوتيك‌ها در دهه ۱۹۳۰ در مورد اثربخشي در يبوست انجام شد. در این دهه Minoru Shirota  پزشك ژاپني، اين تئوري را مطرح كرد كه بالانس ميكروبي مناسب در روده مي‌تواند از ابتلا به بيماري‌های عفونی جلوگيري كرده و عدم تعادل فلور ميكروبي روده عامل ايجاد بيماري‌هاي مختلف از جمله اسهال (بدليل مصرف آنتي‌بيوتيك، مسافرت، عفونت روده و راديوتراپي)، التهاب روده و معده، يبوست، سندرم روده تحريك‌پذير، التهاب كولون، آلرژي ناشي از غذا و بعضي از سرطان‌ها مي‌باشد. از آن به‌ بعد، تعداد اين مطالعات دائماً افزايش يافته است. مطالعات صورت گرفته در این زمینه اثرات مفيد پروبيوتيك‌ها در ارتباط با نقش محافظت‌كننده در برابر بيماري‌هاي مختلف و عدم‌ وجود هرگونه عارضه جانبي آنها را نشان مي‌دهد. در سال‌های اخیر پزشکان در اروپا بعد از دوره‌های آنتی‌بیوتیک درمانی، بیماران را به مصرف انواع پروبیوتیک‌ها ترغیب می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها در کنار باکتری‌های بیماری‌زا، میکروارگانیسم‌های مفید بدن و به‌ویژه روده را نیز از بین می‌برند. در نتیجه موقعیتی فراهم می‌شود تا انواع بیماری‌زا فرصت‌طلبانه در مخاط روده ساکن و تکثیر شوند. کلستریدیوم دیفیسل از جمله عوامل اصلی اسهال وابسته به آنتی‌بیوتیک درمانی است که با استفاده از وضعیت بی‌تعادل میکروبی روده، ازدیاد پیدا کرده و علائم خود را بروز می‌دهد. در کل پروبیوتیک ایده‌آل پروبیوتیکی است که بتواند درحین عبور از دستگاه گوارش زنده مانده، بصورت دائمی در روده جایگزین شده و اثرات مفیدی را بر سلامت میزبان از طریق تقویت پاسخ‌های ایمنی، ترشح، تولید و سنتز ترکیباتی مانند اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه، اسید لاکتیک و باکترسیون‌ها یا با مکانیسم‌های اثر مناسب دیگر اعمال نماید. اكثر پروبيوتيك‌ها متعلق به سه گروه باکتری‌ها،  قارچ‌ها و مخمرها می‌باشند. بعضي از این میکروارگانیسم‌ها سويه‌هاي انتخابي باكتري‌هاي لاكتوباسيلوس و بيفيدوباكتريوم هستند. اگرچه سويه‌هايي از انتروكوكوس، استرپتوكوكوس و اي‌كولاي نيز براي اين منظور استفاده مي‌شوند. از مخمرها ساکارومیسس سرویزیه، ساکارومیسس بولاردی و کاندیدا اینتولایس را می‌توان نام برد. اكثر باكتري‌هاي لاكتوباسيلوس و بيفيدوباكتريوم بی‌خطر تشخيص داده شده‌اند، اگرچه بجز استرپتوكوكوس و انتروكوكوس ساير باكتري‌هاي مولد اسيد لاكتيك بندرت براي انسان و حيوان بيماري‌زا هستند. مطالعه حاضر مروری بر منابع و مطالعات موجود در مورد كاربردهاي پروبيوتيك‌ها در پيشگيري و درمان اسهال میکروبی می‌باشد.
تحقيقات نشان داده است که مصرف باکتري‌های پروبيوتيک می‌تواند تعادل ميکروفلور سيستم گوارش را به سمت باکتري‌های مفيد، متمايل ساخته و به اين ترتيب با غلبه بر انواع میکروارگانیسم‌های مضر علاوه بر خنثی کردن اثرات نامطلوب اين گروه، اثرات درمانی منحصر به فرد خود را ايفا می‌نمايند؛ در نتیجه مصرف منظم پروبیوتیک در برخی از اینگونه موارد می‌تواند پیشگیرانه و مفید باشد. پروبیوتیک‌ها یک مانع حفاظتی در مسیر گوارشی را به وجود آورده و مانع نفوذ باکتری‌های پاتوژنی به داخل سیستم چرخشی بدن شده و التیام دیواره روده را تسهیل می‌کنند. از جمله مکانيسم‌هایی که تأثير باکتري‌های پروبيوتيک بر ارتقاء سلامت را نشان می‌دهند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: تنظيم و کنترل فلور ميکروبی روده، تقويت ديوارهء مخاطی روده، جلوگيری از چسبندگی پاتوژن‌ها به مخاط روده از طريق چسبيدن به اين بافت، غيرفعال کردن ميکروارگانيسم‌های پاتوژن، تغيير پروتئين‌های رژيم غذايی، تنظيم فعاليت آنزيمی باکتري‌ها، تأثير بر نفوذپذيری مخاط روده و تنظيم سيستم ايمنی. مكانيسم‌هاي مختلف پروبيوتيك‌ها در درمان اسهال‌های عفونی شامل: كاهش PH گوارشي از طريق تحريك باكتري‌هاي مولد اسيد لاكتيك، فعاليت آنتاگونيستي مستقيم روي پاتوژن‌‌هاي گوارشي، رقابت با پاتوژن‌ها در پيوند با سايت‌هاي رسپتور و بهبود عملكرد ايمني می‌باشد. پروبیوتیک‌های خانواده لاکتوباسیل ظاهراً در مهار انواعی از اسهال کودکان و نوزادان از جمله اسهال‌های حاد یا مقاوم به درمان موفق بوده است. مطالعات متعددی نشان داده‌اند كه پروبيوتيك‌هاي انتخاب شده مانند لاكتوباسيلوس رامنوسوس جي‌جي، لاكتوباسيلوس روتري، لاكتوباسيلوس كازئي سويه شيروتا و بيفيدوباكتريوم لاكتيس سويه Bb 12 طول مدت اسهال را به مدت يك روز كاهش مي‌دهند که مكانيسم‌هاي متعددي ممكن است عامل اين نتيجه مطلوب باشد و همچنین در هنگام درمان پروبيوتيكي ايمونوگلوبولين A در مخاط روده‌اي افزايش یافته، ميزان نفوذپذيري موكوس روده كاهش يافته و تركيب ميكروفلور روده‌اي به حالت طبيعي برمي‌گردد. عامل اصلي اسهال حاصل از مصرف طولاني مدت آنتي‌بيوتيك يا AAD (Antibiotic-associated diarrhea) به علت رشد بي‌شمار در كلستريديوم ديفيسيل مي‌باشد که مصرف ساكاروميسس سروزيه سويه بولاردي باعث كاهش اين نوع اسهال مي‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که ميزان بروز اسهال AAD در گروهي كه از اين مخمر استفاده مي‌كردند كمتر از نصف يا يك سوم گروه شاهد می‌باشد. ساير پروبيوتيك‌ها نيز از قبيل لاكتوباسيلوس اسيدوفيلوس و آنتروكوكوس فيسيوم SF68 باعث پيشگيري يا درمان اين نوع اسهال مي‌شود، همچنین پروبیوتیک‌ها در کنترل اسهال‌های روتاویروسی کودکان و اسهال مسافران نیز مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. مطالعات نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌ها قادرند بروز و طول مدت اسهال‌های مربوط به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک درمانی زخم‌ها و مشکلات معدی (مثل باکتری هلیکوباکتر پیلوری) را تخفیف داده و ابتلا به اسهال‌های مسافرت را کاهش دهند. پروبیوتیک‌ها در مهار و کاهش علائم گاستروآنتریت‌های حاد، مسمومیت‌ها، سندرم روده تحریک‌پذیر و آلرژی‌های غذایی نیز حائز اهمیت هستند. یافته‌های مطالعات نشان مي‌دهد كه بکارگیری روش‌های رایج مثل تجويز آب و الكتروليت خوراكي جهت درمان اسهال مفید بوده ولي مدت بيماري را كاهش نمي‌دهد اما در عوض با مصرف پروبيوتيك‌ها مدت اسهال كاهش یافته و شواهدي در مورد اثرات درمانی این عوامل جهت اسهال‌های میکروبی بدست آمده است. پروبيوتيك‌ها در روده با تعديل فلور ميكروبي روده، ممانعت از رشد میکروب‌های پاتوژن و با تولید مواد ضدمیکروبی، تحریک سیستم ایمنی بدن و برقراری تعادل نمک و اسیدهای صفراوی مانع رشد و نهایتاً كاهش تعداد باكتري‌هاي مضر دستگاه گوارش مي‌شوند. این عوامل تأثیر مثبتی بر سلامت میزبان می‌گذارد و بالانس ميكروبي ایجاد شده توسط آنها در روده از ابتلا به اسهال جلوگیری مي‌کند. در مجموع مي‌توان گفت كه عملكرد و مكانيسم فعاليت هر كدام از سويه‌هاي پروبيوتيك در بيماري‌هاي مختلف دستگاه گوارش متفاوت بوده و استفاده تخصصي از سويه‌‌هاي پروبيوتيك در هر كدام از بيماري‌هاي دستگاه گوارش مي‌تواند بسيار مفيد باشد، در غير اين‌صورت ممكن است نتايج مطلوبي حاصل نگردد. با وجود اینکه تاکنون عوارض سوئی از استعمال این فرآورده‌ها گزارش نشده است ولی در صورت تمایل به مصرف مکمل‌های غذایی پروبیوتیک به خصوص در مورد نوزادان و کودکان به طور قطع با پزشک متخصص یا متخصصان تغذیه مشورت کنید.
بحث و نتیجه گیری: امروزه کاربرد پروبیوتیک‌ها بعنوان روش جایگزین و مطمئن‌تر رو به افزایش است ولي بدليل حجم پایین نمونه، محدوديت‌هاي روش‌هاي مطالعاتي و استفاده از سويه‌هاي مختلف باكتري‌هاي پروبيوتيك اظهارنظر قطعي در مورد نتايج اين مطالعات مشكل است. داده‌های بدست آمده از مطالعات مختلف، شواهد روشنی را دال بر اثربخشی تعدادی از پروبیوتیک‌ها در بیماری‌های انسان فراهم می‌کنند اما هنوز نیاز به تأیید و تحکیم سودبخشی بالینی آنهاست. ازجمله فواید بالقوه استفاده از پروبیوتیک‌ها در درمان بیماری‌های مختلف همچون اسهال میکروبی می‌توان به هزینه نسبتاً کم، این واقعیت که پروبیوتیک‌ها میزان بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی را افزایش نمی‌دهند، ایمنی آنها و مکانیسم‌های متعددی که پروبیوتیک‌ها از طریق آن پاتوژن‌ها را مهار کرده و در نتیجه شانس توسعه مقاومت در برابر پروبیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند، اشاره نمود. مکانیسم اثر پروبیوتیک‌های مختلف باید با وضوح بیشتری شرح داده شوند تا بتوان براساس آن، بهترین جنس و گونه پروبیوتیکی را برای استفاده علیه یک پاتوژن خاص انتخاب نمود. همچنین باید به سؤالات موجود در مورد دوز مصرفی و نیز طول دوره درمان و انتخاب مناسب‌ترین پروبیوتیک‌ها پاسخ داده شود.


 

منابع :

1_ ArthurOuwehand and Satu Vester land.(2003) . Health aspects of Probiotics. Idrugs.6(6) : 573580 .
2_Bomba, A, Krayjansky, I.؛Kastel,R.؛Herich,R. Juhasova,Z.and Cizek,M .(1996) .Inhibitory effects of Lactobacillus Casei Upon The Adhesion Of enterotoxigenic enterotoxigenic Escherichia Colik99 to the intestinal mucosa in gnotobiotic lambs. Small Ruminant Rsearch, 23206 : 199- 206.
3- Coconnier, M.H Lievin, V,Hemery, E., Servin, A. L. (1998). Antagonistic activity against Helicobacter infection invitro and invivo by The human lactobacillus acidiphilus Strain, L.B. Appl Environ Microbial, 64: 4573-458 .
4- Kailasa Pathy, K. 2005. Survival of Free and encapsulated Probitic bacteria and Their effect on The Sensory Properties of yoghurt. Food Science and Technology , 71:256-276.
5- Krasaekoopt, W., Bhandari , B, and Deeth, H.C. ( 2006) Survial of Probiotics enca psulated in Chitosan Coated alginate beads in yoghiurt from UHT and Conventionally treated milk during store LWT Food Science and Technology, 39: 177- 183.
6- Lee, Y. K. Puong , K. Y, ouwehand and Salminen, S. (2003). Displacement of bacterial Pathogens From mucus and Caco –2 Cell Surface by Lactobacilli . Jurnal of Medical Microbiology, 52: 9930-5.
7- Lourens – hatling, A. and Vilijone, B.C. 2001, Reviwe: Yighuet as Probiotic Carrier food. International Dairy Journal, 111-170.
8- Maria food Saarela, Gunner Mogensen, Rangne Fonden, Jaana M atto, S Tiina Mattila. (200) . Probiotic bactria: Safety, Functional and technological Properties.
9- Michetti,p, Dorta, G., Wiesel, P. H, Borassart, D., verdu, E., Herranz, M., felly, C., Porta ,N.;Rouvet, M., Blum, A.L. and Corthesy- theulaz, I. ( 1999) . Effect of Whey – based Culture Supernatant, whey- based Culture Supernatant of lactobacillus acidohilus (Johnsonii) Lal on Helicobacter pylori infection humans . Digestion , 60: 203-209.
10- ouwehand. A., Salminen, S. and Isolauri, E. ( 2001) . Probiotics: an overview of benefical effects.
11- oliver, G. (1986) . Effect of orally administered Lactobacilli on macrophage activation in mice . Inf. Imm. , 53: 4040- 410.
12- Salminen, S., I Solauri, E. and Salminen, E. (1996) . Clinical Use of Probiotics. For. Stabilizing The gut mucosal barier . Antonie Van Leeuvvenhok. 70: 3472358.
13- Shanahan, F. (2000). Probiotics and inflammatory bowel disease: is the rational? Inflam Bowel Dis, 6: 107-150 .
14- Tannack , G. W. (2001) . Molecular assessment of intestinal microflora . Am J clin Nutr, 73: 410- 414.
15- Vesa, T., Marteau, P. and korpela , R.( 2000) . Lactose intolerance. J. Am. Coll . Nutr. 19: 165-175.
16- Young , J. (1998) . European market developments in prebiotics and probiotics Containing food stuffs . Br.J. Nutr, 80: 231- 233.
17- Mason P. Dietary Supplements. 2nd Ed. London : pharma ceutical press; 2001: 180- 185.