1-گروه انگل شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد
2-مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشکده علوم پزشکی شهرکرد
 3 -گروه انگل شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد  
4- گروه انگل شناسی و قارچ شناسی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
5-اداره امور آزمایشگاه‌ها، آزمایشگاه رفرانس، معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
6-مرکز تحقیقات بیماری‌های پوستی و سالک، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
7- گروه انگل شناسی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد
آدرس نویسنده مسئول: شهرکرد، رحمتیه، دانشکده علوم پزشکی شهرکرد
  Email :این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید



چکیده:
زمینه: لیشمانیوز از مشکلات مهم سیستم‌های بهداشتی می‌باشد. بدلیل عوارض جانبی داروهای مورد استفاده در درمان این بیماری‌ها و همچنین تمایل مردم به استفاده از داروهای گیاهی، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر عصاره هیدروالکلی سه گیاه بومادران، افسنطین و برگ گردو بر انگل لیشمانیا ماژور و بررسی اثر سینرژیست مخلوط سه عصاره در محيط  In vitroطراحی و اجرا گردید.
مواد و روش‌ها: بر اساس هدف مطالعه، عصاره هر سه گیاه با غلظت‌های mg/ml 25  تهیه گرديد، سپس این غلظت‌ها در محیط‌های حاوی انگل در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد تزریق شده و در زمان‌های صفر، 6، 24، 48 و 72 ساعت از نظر تعداد انگل مورد بررسی و آنالیز قرار گرفتند.
یافته‌ها: در بررسی تأثیر عصاره‌ها بر انگل‌ها مشخص گردید عصاره گیاهان باعث افزایش بی‌حرکتی انگل‌ها شده که این عدم تحرک ارتباط مستقیم با زمان داشته است، به نحوی که گلوکانتیم بعد از 24 ساعت و امفوتریسین B بعد از 30 دقیقه در مقایسه با تأثیر عصاره گیاهان که طی 24 ساعت باعث نابودی انگل‌ها شدند.
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که ترکیب عصاره سه گیاه ذکر شده بر روی انگل لیشمانیا مؤثر بوده است هرچند مطالعات بیشتر برای نشان دادن این تأثیر در حیوانات آزمایشگاهی و بیماران داوطلب ضروری بنظر می‌رسد.
واژگان کلیدی: لیشمانیا، بومادران، افسنطین، برگ گردو
 


مقدمه:
ليشمانيوز به طيفي از بيماري‌ها اطلاق مي‌شود كه عامل آن گونه‌هاي مختلف ليشمانيا مي‌باشد. عامل بیماری، تک یاخته‌ای به نام لیشمانیا از راسته Kinetoplastida است که بر حسب محیط زندگی به دو شکل بدون تاژک یا جسم لیشمن و تاژکدار دیده می‌شود. این انگل در بدن مهره‌داران، در داخل سلول‌های بیگانه‌خوار تک هسته‌ای زندگی كرده و تکثیر می‌یابد. لیشمانیاها عمدتاً توسط گونه‌های پشه خاکی منتقل می‌شوند(1).
 تخمین زده می‌شود که در حدود 12 میلیون مورد لیشمانیوز جلدی در نقاط مختلف جهان وجود داشته باشد و 350 میلیون نفر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. در حال حاضر 88 کشور جهان به لیشمانیوز جلدی مبتلا هستند. در ایران میزان بروز لیشمانیوز جلدی به طور متوسط حدود 35 در صدهزار نفر جمعیت است(2). استفاده گسترده از فرآورده‌های دارویی دارای منشأ گیاهی به دلایل مختلفی چون کمتر بودن عوارض جانبی، پذیرش بهتر بیمار به علت توصیه طب سنتی و استفاده نسل‌های گذشته و یا قیمت کمتر گیاهان دارویی و همچنین سازگاری بیشتر با عملکرد فیزیولوژیک طبیعی بدن انسان مي‌باشد(3). در این میان برخی از گیاهان مانند برگ گردو، بومادران و افسنطین در طب سنتی مصرف فراوان دارند که مطالعات متعددی پیرامون خواص ضد میکروبی آنها صورت گرفته است (7-4). بنابراین تصمیم بر آن شد که در این تحقیق اثرات سه گیاه فوق بر روی لیشمانیا و تریکوموناس مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بومادران یکی از گیاهان متعلق به خانواده Astraceae است. در حقیقت این گیاه از مشهورترین گیاهان دارویی است که به فراوانی در طب کهن برای درمان بیماری‌ها به طور عام و زخم‌ها و سوختگی‌ها بطور خاص مورد استفاده قرار می‌گرفته است(8). مهم‌ترين ترکيبات موجود در اين بخش شامل روغن فرار، ترکيبات پلي فنلي، برخي انواع فلاونوئيدها، لاکتون‌ها، بتايين‌ها، ترکيبات استيلن، رزين، تانن، آشيلين، فسفات، نيترات، نمک‌هاي پتاسيم و اسيدهاي آلي است. مطالعات انجام شده روی این گیاه نشان دهنده اثرات ضد تشنجی(9)، ضد التهابی(10)، ضد اسپاسمی(11)، آنتی باکتریال، ضد قارچ(14-12)، ضد درد(15)، کاهش دهنده فشار خون(16)، کاهش دهنده چربی خون، ضد آریتمی قلبی(17) و آنتی اکسیدان گیاه می‌باشد(18) . گردو گیاهی از خانواده  Juglandaceaeو جنس Juglans regia است. عصاره برگ درخت گردو خاصيت ميكروب كشي و باكتري كشي دارد. برگ و پوست گردو مقوي و تصفيه كننده خون است. برگ‌ها و پوست آن به خصوص به خاطر ماده تلخ و تانن آن در مداواي بيماري‌هاي جلدي و خنازير مفيد واقع مي‌شوند. برگ گردو براي شست و شوي زخم‌ها و التيام آنها بسيار مفید و جوشانده برگ درخت گردو درمان كننده سردرد، سرمازدگي و بيماري‌هاي پوستي است. برگ تازه درخت گردو حشرات موذي مانند بيد و ساس را از بين مي‌برد. چون مغز گردو داراي مس مي‌باشد بنابراين به جذب آهن در بدن كمك مي‌كند، همچنین جوشانده برگ يا پوست سبز گردو براي درمان كم‌خوني و ضعف بكار مي‌رود(19). مشتقات گیاهی تهیه شده از گردو در درمان موضعی آکنه، بیماری‌های التهابی، کچلی و عفونت‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی كاربرد دارد. خواص ضد باکتریایی، قارچی و ویروسی این گیاه به واسطه وجود ترکیب شیمیایی     -5 هیدروکسی 1و4 نفتوکوئینون موجود در آن بوده که باعث ایجاد  سیکل احیا و واکنش با گلوتاتیون می‌گردد(20).
 افسنطین معروف به wormwood از خانواده گل مرکبیان می‌باشد که به علت دارا بودن خواصی از جمله حشره‌کشی، اشتهاآوری، زدودن کرم روده و همچنین داشتن ترکیبات تلخ و معطر از قدیم‌الایام در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه اسانس به دست آمده از افسنطین در معطر کردن برخی غذاها و نوشیدنی‌ها، در داروسازی، کشاورزی و یا بعنوان ضد باکتری، ضد تب، ضد باروری، ضد مالاریا و تقویت کننده قلب و عروق کاربرد دارد و همچنین به علت وجود ترکیبات سمی در گیاه جهت تهیه حشره‌کش و کنه‌کش گیاهی از آن استفاده می‌شود(21).
 افسنطین از مهم‌ترین ترکیبات گیاهی مؤثر در درمان مالاریا در طب قدیم بوده است. از طرفی این گیاه در درمان شیستوزوما اثر پروفیلاکسی داشته و در چین و آفریقا در درمان کلونورکیس نیز بکار می‌رفته است. ممانعت از رشد توکسوپلاسما گوندی و درمان لیشمانیا نیز از کاربردهای مهم افسنطین محسوب می‌شود، همچنین خاصیت ضد قارچی (آسپرژیلوس فومیگاتوس) و ضد میکروبی آن (ضد لپتوسپیرا) به اثبات رسیده است(22). مهم‌ترین قسمت گیاه که خاصیت درمانی دارد گل‌های آن می‌باشد. از ترکیبات مؤثره موجود در عصاره این گیاه می‌توان از ترکیبات معطر، مونوترپن و کتون که خاصیت ضد التهاب و ضد میکروبی دارد(23)، و نيز اوکالیپتول مایرسین، لینالول، کاریوفنیل، پنین، کافور، بومیل استات، لیمونن، سابینیل استات، سیس کریزانتنیل، سیس اوپوکسی اوسیمن، بورنیل استات و ترکیبات تلخ و سمی کاماجولین و توجون را نام برد(24).
روش‌ها
تهیه عصاره گیاهان
خار و خاشاک و قسمت‌های غیر قابل استفاده از گیاهان تهیه شده جدا و پس از تمیز کردن، در سینی‌های مخصوص و در درجه حرارت اتاق و در سایه خشک و با آسیاب الکتریکی خرد و از الک شماره 10 عبور داده شد. پودر حاصله به نسبت یک به سه با الکل اتیلیک 80 درجه مخلوط شد تا حدی که الكل cm 3-2 روی پودر را پوشاند. محلول حاصل در مدت خیساندن، هر چند ساعت یک بار به مدت 30 دقیقه روی شیکر تکان داده شد تا مواد مؤثره آن بهتر خارج گردد. بعد از 72 ساعت این محلول ازکاغذ صافی واتمن شماره 1 عبور داده شد. این عمل دو مرتبه و هر دفعه به مدت 24 ساعت تکرار گردید. محصول حاصل تا حد خروج تمام الکل با دستگاه تبخیر در خلاء دوار تقطیر و در حرارت 40 درجه سانتی‌گراد تغلیظ و جهت خشک شدن در آون 40 درجه سانتی‌گراد قرار داده شد. عصاره بومادران، افسنطین و برگ گردو حاصله آماده بهره‌برداری در مراحل بعدی گردید.
تهیه و کشت انگل لیشمانیا
سویه استاندارد لیشمانیا ماژور با کد MRHO/IR/75/ER پروماستیگوت از بخش انگل شناسی دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که در 70- درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شد تهیه گردید. پس از ذوب کردن به محیط استوک (NNN) Navy Mack Neal Nicole منتقل شده تا به حد کفایت رشد کند. جهت انبوه‌ سازی به محیط 1640-RPMI بهمراه آنتی بیوتیک انگل انتقال یافت و به فاصله 4-3 روز کشت مکرر انجام شد. پس از تولید انبوه در مرحله ایستا و انتقال به محیط تازه بهمراه 10 درصد گلیسرول در ویال‌های مناسب تقسیم و به مدت 24 ساعت در 20- درجه سانتی‌گراد و پس از آن در 195- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند.
گروه‌های مربوط به بررسی انگل لیشمانیا
1- محیط حاوی گلوکانتیوم تنها (MIC= 10 μg/ml(63)) و انگل لیشمانیا حل شده در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد (کنترل -)
-2 محیط حاوی آمفوتریسین B تنها (MIC= 0.7 μg/ml(64)) و انگل لیشمانیا حل شده در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد (کنترل -)
3-محیط حاوی انگل لیشمانیا تنها حل شده در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد (کنترل +)
4- محیط حاوی انگل لیشمانیا تنها (شاهد)
5-محیط کشت لیشمانیا و عصاره هر یک از سه گیاه با غلظت‌های mg/ml 25 حل شده در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد
6- محیط کشت لیشمانیا و عصاره هریک از سه گیاه به صورت دو به دو با غلظت  mg/ml25 حل شده در حلال بافر PBS بعلاوه DMSO دو درصد

جهت شمارش انگل‌ها از لام نئوبار استفاده گردید. تمامی محیط‌ها در ابتدای کشت (ساعت صفر) و سپس در ساعات 6، 24، 48، 72 از نظر زنده ماندن و تحرک انگل بررسی گردیدند.
روش تجزيه و تحليل داده‌ها
با توجه به اندازه‌گیری متغیرهای کمی مورد بررسی در زمان‌های متوالی، از روندGLM Repeated Measure ANOVA که یک مقایسه درون گروهی (within group) است، استفاده گردید. از همزمان این دو آزمون و با سطح معنی‌داری 0.05 در نظر گرفته شد. داده‌ها توسط نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 آنالیز گردید.
یافته‌ها
تأثیر عصاره گیاهان مورد مطالعه بر انگل لیشمانیا بصورت خلاصه در جدول شماره 1 گزارش شده است. آزمون آنالیز واریانس مشاهدات تکرار شده نشان داد روند کاهشی معنی‌داری در تعداد انگل‌های لشمانیا بر حسب زمان وجود دارد (0.05> P-value) که نشان دهنده تأثیر عصاره گیاهان بر کاهش تعداد انگل‌های لیشمانیا می‌باشد. همچنین این آزمون نشان داد که عصاره گیاهــــــان تأثیرات متفاوتی داشته‌اند (0.05> P-value). آزمون مقایسات چندگانه نشان داد که گیاه برگ گردو تأثیر کمتری نسبت به گیاه بومادران داشته است (0.05 > P-value). ولی دو گیاه بومادران و افسنطین تأثیر یکسانی داشته‌اند (0.05< P-value).
جدول شماره 1: میانگین تعداد انگل‌های لیشمانیا در زمان‌های مورد بررسی در محیط‌های کشت حاوی ترکیب عصاره هر سه گیاه مورد مطالعه
ترکیــب عصاره‌ها    ساعت صفر    ساعت 6    ساعت 24    ساعت 48    ساعت 72    P-value
بـــــــومادران+افسنطین    4/81±7/206    4/14±3/33    6/12±3/13    0    0    
بومادران+برگ گردو    4/81±7/206    4/26±3/120    26±90     9/28 ± 7/66       9/28±7/41    
برگ گردو +افسنطین    4/81±7/206    4/40±7/156    9/28±7/116    26 ± 90    9/28±7/66    
عصاره هر سه گیاه    4/81±7/206    9/52±190    9/52±140    9/28±7/116    26 ± 90    
مقادیر بصورت میانگین ± انحراف معیار گزارش شده‌اند. تمامی نتایج × 104
    

جدول شماره 2 میانگین تعداد لیشمانیا در زمان‌های مورد بررسی در محیط‌های کشت حاوی غلظت‌های ترکیبی عصاره هر سه گیاه مورد بررسی در این مطالعه را نشان می‌دهد. همانطور که پیشتر ذکر گردید با توجه به نمودارهای Ic50 بدست آمده غلظت‌های مورد استفاده در این قسمت شامل غلظت mg/ml 25 برای هرسه گیاه بومادران، افسنطین و برگ گردو بود که پس از تزریق این غلظت‌ها و بررسی تعداد انگل‌ها در زمان‌های مختلف مشخص گردید که تنها اثر ترکیبی عصاره بومادران و افسنطین بر روی انگل لیشمانیا در مقایسه با محیط شاهد از لحاظ آماری معنی‌دار بوده و تأثیر سایر ترکیب‌ها معنی‌دار نبوده است.
جدول شماره 2: میانگین تعداد انگل‌های لیشمانیا در زمان‌های مورد بررسی در محیط‌های کشت حاوی ترکیب عصاره هر سه گیاه مورد مطالعه
ترکیب عصاره‌ها    ساعت صفر    ساعت 6    ساعت 24    ساعت 48    ساعت 72    P-value
بومادران+افسنطین    4/81±7/206    4/14±3/33    6/12±3/13    0    0    
بومادران+برگ گردو    4/81±7/206    4/26±3/120    26±90     9/28 ± 7/66       9/28±7/41    
برگ گردو +افسنطین    4/81±7/206    4/40±7/156    9/28±7/116    26 ± 90    9/28±7/66    
عصاره هر سه گیاه    4/81±7/206    9/52±190    9/52±140    9/28±7/116    26 ± 90    
مقادیر بصورت میانگین ± انحراف معیار گزارش شده‌اند. تمامی نتایج × 104
    

در شکل شماره 1 نمودار Ic50 عصاره بومادران ارائه شده است و همانطور که مشاهده می‌شود غلظت mg/ml 25  عصاره این گیاه پس از 24 ساعت تقریباً نیمی از انگل‌های لیشمانیا را از بین برده است که بر این اساس در بررسی اثر سینرژیست عصاره گیاهان مورد بررسی در این مطالعه بر روی انگل لیشمانیا از غلظت mg/ml 25  برای گیاه بومادران استفاده شده است.
 
نمودار 1: نمودار Ic50 تأثیر عصاره گیاه بومادران در غلظت‌های مختلف بر روی انگل لیشمانیا
 

در شکل شماره 2 نمودار Ic50 عصاره گیاه افسنطین ارائه شده است و بر این اساس غلظت mg/ml 25 عصاره گیاه افسنطین در مدت زمان 24 ساعت نیمی از انگل‌های لیشمانیا را از بین برده است. لذا در بررسی اثر سینرژیست ترکیب عصاره هر سه گیاه در این مطالعه برای گیاه افسنطین این غلظت بکار رفته است.

 
نمودار 2: نمودار Ic50 تأثیر عصاره گیاه افسنطین در غلظت‌های مختلف بر روی انگل لیشمانیا

شکل شماره 3 نمودار Ic50 عصاره برگ گردو را نشان می‌دهد و همانطور که مشاهده می‌شود نیمی از انگل‌های لیشمانیا در غلظت mg/ml 25 عصاره این گیاه پس از 24 ساعت از بین رفته‌اند که بر این اساس در بررسی اثر سینرژیست عصاره گیاهان مورد بررسی در این مطالعه بر روی انگل لیشمانیا از غلظت mg/ml 25 برای برگ گردو استفاده شده است.

 
نمودار 3: نمودار Ic50 تأثیر عصاره گیاه برگ گردو در غلظت‌های مختلف بر روی انگل لیشمانیا
 
بحث
افزایش مشاهده در تعداد انگل‌های لیشمانیا در بررسی محیط شاهد (بدون وجود عصاره بومادران) معنی‌دار بود. در حالیکه بررسی اثر غلظت‌های مختلف عصاره گیاه بومادران بر روی انگل لیشمانیا مشخص کرد که تمامی غلظت‌های بررسی شده این عصاره باعث کاهش تعداد انگل‌های لیشمانیا شده است که در مقایسه این غلظت‌ها با محیط شاهد با توجه به نتایج بدست آمده اثر کاهشی غلظت‌های 800، 400، 200 و 100 معنی‌دار می‌باشد.
 (P-value < 0.05) و در سایر غلظت‌ها (50، 25، 5/12، 25/6 و 1/3) کاهش تعداد انگل‌ها با توجه به محیط شاهد معنی‌دار نبوده است. (P-value > 0.05) در بررسی تأثیر عصاره برگ گردو بر انگل لیشمانیا در محیط شاهد (بدون وجود عصاره برگ گردو) در تعداد انگل‌ها افزایش مشاهده شده بود که این افزایش از لحاظ آماری معنی‌دار بود و در غلظت‌های (800، 400، 200، 100، 50 و 25) عصاره باعث کاهش تعداد انگل‌های لیشمانیا شده است که از نظر آماری و در مقایسه این غلظت‌ها با محیط شاهد با توجه به نتایج بدست آمده تنها اثر کاهشی غلظت‌های 800، 400 و 200 در مقایسه معنی‌دار می‌باشد. (P-value < 0.05) و در سایر غلظت‌ها (100، 50، 25، 5/12، 25/6 و 1/3) کاهش تعداد انگل‌ها در مقایسه با محیط شاهد معنی‌دار نبوده است. (P-value > 0.05).
در بررسی اثر غلظت‌های مختلف عصاره گیاه افسنطین بر روی انگل لیشمانیا مشخص گردید تمامی غلظت‌های این عصاره باعث کاهش تعداد انگل‌های لیشمانیا شده است که تمامی این تأثیرات از نظر آماری و در مقایسه با محیط اثر کاهشی غلظت‌های 800، 400، 200، 100 و 50 معنی‌دار می‌باشد.  (P-value < 0.05) و در سایر غلظت‌ها (25، 5/12، 25/6 و 1/3) کاهش تعداد انگل‌ها با توجه به محیط شاهد معنی‌دار نبوده است. (P-value > 0.05). در مقایسه تأثیر عصاره گیاهان مورد مطالعه بر انگل لیشمانیا روند کاهشی معنی‌داری در تعداد انگل‌های لشمانیا بر حسب زمان مشاهده شد      (0.05 > P-value) که نشان دهنده تأثیر عصاره گیاهان بر کاهش تعداد انگل‌های لیشمانیا می‌باشد. همچنین نشان داده شده که عصاره گیاهان تأثیرات متفاوتی داشته‌اند (0.05 > P-value) و مشخص گردید که گیاه برگ گردو تأثیر کمتری نسبت به گیاه بومادران داشته است (0.05 > P-value) ولی دو گیاه بومادران و افسنطین تأثیر یکسانی داشته‌اند. (0.05 < P-value) Savoia  و همکاران تأثیر مواد مختلف از جمله بره موم را بر رشد انگل ليشمانيا ماژور در In-vitro بررسي و آثار درماني غلظت‌های مختلف آن را بر ليشمانيا مشاهده نمودند(25).
 Mustonen  و همکاران در تحقيقي به نقش بره موم در كشتن آماستيگوت‌هاي ليشمانيا دونواني از طريق آزاد شدن اسيد نيتريك و فاكتور نكروز دهنده تومور از ماكروفاژها در In vitro اشاره كرده‌اند(26).
 Klinghardt  و همکاران به نقش بره موم در مهار بيماري‌هاي پروتوزوئري همچون تريكوموناس، آميبياز، توكسو پلاسموز و ژيارديوز اشاره کرده‌اند(27). شیرانی و همکاران با بررسی تأثیر عصـاره هيدرو-الكلي آويشن، بومادران و بره موم در بهبود زخم‌های ناشی از انگل لیشمانیا، مؤثر بودن این عصاره‌ها را در بهبود زخم‌ها گزارش کرده اند(7)
نتایج مطالعه درودگر و همکاران با بررسي تأثير اسانس گياه درمنه (Artemisia sieberi) بر زخم‌هاي حاصل از ليشمانيا ماژور در موش نشان داد که بهبودي کامل بعد از پايان دوره 30 روزه درمان در هيچ کدام از موش‌هاي تحت درمان با غلظت‌هاي مورد بررسي درمنه مشاهده نشد و آزمايشات ميکروسکوپي نمونه‌هاي گرفته شده از موش‌هاي مورد بررسي مثبت بود. اسانس درمنه در غلظت‌هاي 1، 3 و 5 درصد در درمان زخم ليشمانيا ماژور مؤثر نمي‌باشد و امولسيون گياهي درمنه درکاهش قطر زخم‌ها و کاهش معني‌دار اجسام ليشمن زخم موش‌ها پس از پايان دوره درماني بي‌تأثير بود(28).
 نتایج مطالعه آسمار و همکاران نشان داد كه عصاره تخليص شده گياه وينكا در غلظت‌هاي مختلف باعث كاهش قابل توجهي در تعداد پروماستيگوت‌هاي ليشمانيا ماژور مي‌شود. همچنين استفاده از اين عصاره تخليص شده در فاز كلروفرمي به صورت تزريقي در جلوگيري از پيشرفت زخم ناشي از ليشمانيا ماژور در موش‌هاي Balb/c در مقايسه با شاهد تيمار نشده بسيار مؤثر بوده بطوري كه از نظر آماري داراي اختلاف معني‌دار (0.05 > P-value) مي‌باشد(29).

نتایج مطالعه طالاري و همکاران با عنوان تأثير غلظت‌هاي مختلف عصاره گياه Hedera Helix و گلوكانتيم بر عامل ليشمانيوز احشايي در In vitro نشان داد كه در تمام لوله‌هاي شاهد طي روزهاي مطالعه انگل‌ها زنده بودند اما درصد انگل‌هاي زنده و زمان زنده بودن آنها در غلظت‌هاي مختلف گلوكانتيم متفاوت بود، به گونه‌اي كه غلظت 50 ميلي‌گرم در ميلي‌ليتر آن پس از يك روز فقط 2.5% آنها را از بين برد و در غلظت‌هاي 25 ميلي‌گرم عصاره گياه عشقه پس از يك روز كليه انگل‌ها از بين رفتند. در اين مطالعه غلظت‌هاي مختلف گياه عشقه نسبت به غلظت‌هاي مشابه گلوكانتيم اثر كشندگي بيشتري بر روي انگل‌ها داشت و اين اختلاف از نظر آماري معني‌دار بود (0.05 > P-value) (30).
تأثیر این گیاهان بر لیشمانیا معنی‌دار بوده است. همانند مطالعه حاضر که تأثیر سه گیاه بومادران، افسنطین و برگ گردو بر انگل لیشمانیا معنی‌دار بود. (0.05 > P-value)
تشکر و قدردانی: این مطالعه با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد انجام شده است.  
منابع در دفتر نشريه موجود مي‌باشد